Od teftera do fiskalnih kasa

Rečenica iz naslova veoma dobro ilustruje koliko je bogata istorija pijaca u Subotici. Odavno zaboravljen termin tefter ili defter iz 16. veka (turski, poreska knjiga ili popis) danas, na početku 21. stoleća, zamenila je fiskalna kasa. Iako ih je teško porediti, ipak imaju zajedničku crtu – od prvih istorijiski zabeleženih pojava organizovanih pijaca do danas, svaka vlast je imala konstatnu ideju da promet roba ove vrste treba evidentirati i kontrolisati.

Turski tefteri su, u ovom slučaju, značajan izvor informacija za formiranje slike o istoriji pijaca na ovim prostorima. Naime, prvi pisani dokumenti o subotičkim vašarima i pijacama, sačuvani u tefterima, datiraju iz 1570. i 1578. godine. Iz njih se vidi da su tadašnji stanovnici grada Szobotka već tada plaćali pijačne i vašarske naknade i ujedno bili privilegovani da žive u naselju sa gradskim pravima, koje ima i organizovanu pijacu.

Kroz istoriju se može videti koliko su pijace bile značajne za razvoj ove sredine. To potvrđuje i činjenica da je Vojni šanac Subotica, privilegijom carice Marije Terezije, 7. maja 1743 godine  proglašen privilegovanom komorskom varošicom po imenu Sent Marija.

Jedna od najznačajnijih prednosti ove privilgije bila je činjenica da je, pored tri ranija vašara, Subotica tada dobila odobrenje na još jedan vašar, a dozvoljeno joj je i da svakog ponedeljka organizuje nedeljni vašar.

Vašari su se u to vreme održavali na pravoslavne svece - Stevandan, Krstovdan i Lazarevdan. Iako se u dokumentima ne spominje mesto, odnosno lokacija održavanja vašara, pretpostavlja se da su održavani na severnoj strani utvrđenja. Proizvodi koji su se tada mogli naći na vašarima su bili uglavnom povrtarski, a prodavali su se i vino i riba.

Vremenom, grad je rastao, a broj vašarskih mesta se povećavao. Menjali su se radno vreme i mesta održavanja vašara. Tadašnjim pijacama upravljao je magistrat koji je nadzirao sve učesnike u pijačnoj delatnosti i sankcionisao ih u slučajevima kršenja strogih pravila. Česti sukobi zbog rivalstva između proizvođača, zanatlija i trgovaca iz samog mesta i trgovaca, odnosno, preprodavaca iz drugih gradova, oblasti i zemalja, jedna je od karakteristika ovog doba pijačne prodaje.

U Istorijskom arhivu Subotice postoji plan uređenja pijačnog prostora u Subotici iz 1791. godine, koji je jedan od najstarijih dokumenata takve vrste. Plan pokazuje razmeštaj zakupljenih tezgi od strane trgovaca, zanatlija i proizvođača, kao i prodavaca iz okolnih mesta kao što su Segedin, Sombor, Senta, itd.

Početkom dvadesetog veka, sve do 1918. godine, ponuda na subotičkim pijacama je slabija, ali još uvek zadovoljavajuća, s obzirom da se grad nalazio iza linije fronta i da je delatnost stanovništva u to vreme bila poljoprivreda.

Od 1918. godine, stupanjem u novu državnu zajednicu – Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca, Subotica se našla u novim ekonomskim odnosima. Protok roba i kapitala je nesmetan, što uz dobre saobraćajnice do susednih većih centara, doprinosi ukupnom povećanju pijačne delatnosti u ovom regionu.

U toku drugog svetkog rata na pijacama se prodavalo samo ono što je raslo u baštama. Posle oslobođenja uspostavljena je centralizovana privreda i osnovano je Udruženje tržnih uprava Jugoslavije sa centrom u Beogradu. Udruženje je imalo za cilj da oživi i usmeri funkcionisanje tržnica u zemlji.

U Subotici, koja je u to vreme svrstana u drugu kategoriju gradova, sa preko 100.000 stanovnika, osnovana je Pijačna uprava Subotice, čiji je zadatak bio da neprekidno vodi brigu i neposredno upravlja pijacama, da ih unapređuje i održava, odnosno naplaćuje tržnu naknadu za korišćenje pijačnih prostora i zgrada prema odredbama tarife i pravilnika o naplati tržne naknade.

Postoje dokumenti po kojima se vide tačni propisi po kojima je morala da posluje pijačna uprava u Subotici.

Pijačna uprava Subotice je ukinuta 31. decembra 1960. godine, a osnovana je  Uprava tržnica u Subotici, koja počinje sa radom 1. januara 1961. godine. U periodu od narednih desetak godina, pijačna delatnost se razvija a sredstva naplaćena od pijačnih usluga korišćena su za održavanje i izgradnju novih pijačnih prostora. https://erotovate.com

Tokom 1974. godine, zbog promene poslovanja preduzeća i ustanova u celoj državi, donet je sporazum o udruživanju u Združeno preduzeće za urbanizam i stambeno komunalnu delatnost u Subotici, skraćeno ZKP (združeno komunalno preduzeće). Međutim, svega tri godine kasnije (1977.), nakon istupanja nekoliko preduzeća iz ovog sistema, potpisuje se sporazum o udruživanju u Komunalnu radnu organizaciju Subotica - KROS. Pijačna delatnost se ustrojava kao osnovna organizacija udruženog rada  (OUR „Tržnica“) u okviru KROS-a i tokom narednih nekoliko godina posluje pozitivno i bitno doprinosi izgradnji i opremanju pijaca.

Tokom 1980. godine, i sledećih devet godina, „Tržnica“ će imati status sektora, odnosno radne jedinice u okviru SOUR „Peščara“. Vreme je  pokazalo da ovaj status nije najsrećnije rešenje i već pred kraj dekade preovladava mišljenje o potrebi osamostaljivanja „Tržnice“.

Stvaranjem Holdinga „Peščara“, 1989. godine „Tržnica“ je postala deoničarsko društvo, dobila svoj žiro račun i svoju imovinu. Tada je dobila i potpunu samostalnost, koja je 1991. godine potvrđena još jednom statusnom promenom, kada je „Tržnica“ postala Akcionarsko društvo u kojem Društveno preduzeće „Peščara“ ima 25% kapitala.

Od tada Akcionarsko društvo „Tržnica“ kao samostalni pravni subjekt radi na razvoju pijačne delatnosti u Subotici, a tokom narednih desetak godina se pozicionira među najuspešnije pijačne uprave u zemlji.

U ovom priodu „Tržnica“ je sarađivala i sa nadležnim službama Skupštine opštine Subotica. Naime, 1994. godine SO Subotica je pijačnu delatnost proglasila komunalnom i sa „Tržnicom” sklopila ugovor kojim ovom preduzeću poverava pijačnu delatnost. Tokom trajanja ovog ugovora nadležne službe lokalne samouprave i „Tržnica“ su zajednički usaglašavli planove razvoja pijačne delatnosti u Subotici.

Krajem 1999. godine, odlukom Skupštine opštine Subotica, osnovano je Javno komunalno preduzeće „Subotičke pijace“ koje počinje da posluje 1. januara 2000. godine. Ovom odlukom JKP „Subotičke pijace“ je povereno upravljanje nad Mlečnom, Zanatskom i Zelenom pijacom na Trgu Oktobarske revolucije, pijacom „Zelenac“ u Mesnoj zajednici „Prozivka“, zelenim pijacama u ulici Mirka Bogovića i na Teslinom naselju, odnosno pijacama u prigradskim naseljima Bajmok i Čantavir.

„Tržnica“ delatnost nastavlja na robnoj pijaci „Mali Bajmok“ (Buvljak), auto i stočnoj pijaci i zelenim pijacama „Palić“ i „Aleksandrovo“.